شرح فارسی صمدیه، مضاف الیه

الاول :المضافُ الیه(مرجع ال موصوله است: الذی یضاف الیه) و هو ما نُسب الیه شىءٌ بواسطه حرفِ جرٍّ مقدرٍ مراداً و تَمتنع اضافه المضمرات و اسماءِ الاشاره و اسماءِ الاستفهام و اسماء الشرط و الموصولات سوى اىُّ فى الثلاثه و بعض الاسماء یَجب اضافتُها اما الى الجمل و هو «اذ» و حیث و اذا او الى المفرد ظاهرا او مضمرا و هو کلا و کلتا و عند و لَدى و سِوى او ظاهراً فقط و هو اُولوا و ذو و فروعهما او مضمرا فقط و هو وحده و لبیک و اَخَواتِه (۲)
تکمیلٌ: یجب تَجرُّد المضاف عن التنوین و نونى المثنى و الجمع و ملحقاتهما(عطف به مثنی و جمع) فان کانت اضافهَ(خبر کان) صفهَ الى معمولِها فلفظیه(بعد از فاء، الاضافه محذوف است) و لا تفید(مرجع ضمیرش اضافه لفظیه) الاّ تخفیفاً و الاّ( تقدیر: و ان لم تکنِ الاضافه اضافةَ صفةٍ الی معمولها) فمعنویه و تفید تعریفاً مع المعرفه و تخصیصا مع النکره و المضاف الیه فیها(مرجع ها: اضافه معنویه) ان کان جنساً للمضاف فهى(مرجع هی: اضافه معنویه) بمعنى «مِن» او ظرفاً له فبمعنى «فى» او غیرَهُما(مرجع هما:ظرف و جنس) فبمعنى «اللام» 
و قد یَکتسِبُ المضافُ المذکرُ من المضافٌ الیه المؤنثِ تانیثَه و بالعکس بشرط جوازِ الاستغناءِ عنه(مضاف) بالمضافِ الیه کقوله کما شرقت صدرُ القناهِ من الدمِ و قولِه اِنارهُ العقلِ مکسوفٌ بطوعِ هوى و مِن ثم امتنع قامت غلام هند.

ترجمه: مضاف الیه، و آن عبارت است از اینکه، به آن چیزی را به واسطه حرف جرّی که مقدر است ولی مقصود است، نسبت دهند. و از بین کلمات، اضافه شدن ضمایر، اسماء اشاره، اسماء استفهام، اسماء شرط و موصولات به استثناء ایُّ در سه مورد آخِر، ممتنع است.
و بعضی از اسماء اضافه شدنشان واجب است و آنها بر دوگونه اند:
    ۱. یا باید به جمله اضافه شوند مانند کلمات اذ، حیثُ، اذا
    ۲. یا به مفرد؛ که به سه دسته تقسیم میشود:
        (‌أ) آنکه هم به اسم ظاهر و هم به ضمیر اضافه میشود همچون کلمات کلا، کلتا، عند، لدی، سوی
        (‌ب) آنکه تنها به اسم ظاهر اضافه میگردد مانند اولوا، ذو، فروعات این دو.
تکمیل:
واجب است مضاف از تنوین و دو نون تثنیه و جمع و ملحقات این دو خالی و برهنه باشد پس اضافه اگر از قبیل اضافه وصف به معمولش باشد به آن لفظیه گفته و غیر از تخفیف در لفظ افاده امر دیگری نمیکند. و در غیر این صورت اضافه معنویه بوده و علاوه بر افاده تخفیف در لفظ، مضاف در صورتیکه مضاف به معرفه باشد از آن تعریف، و به فرض اینکه مضاف الیه نکره باشد تخصیص  را از آن کسب و استفاده مینماید.
(۲) شیخ در این مثال، مضاف الیه را ذکر کرده که نظر خود را بگوید که فقط به اینها اضافه میشود.

اسماء ممتنع الاضافة:

    ۱. ضمایر
    ۲. اسماء اشاره
    ۳. اسماء استفهام
    ۴. اسماء شرط
    ۵. موصولات
        توجه: استثناء از موارد ۳و۴و۵، لفظ «اَیُّ» است.

اسماء واجب الاضافه:

    ۱. واجب الاضافه الی الجمله
                ۱) اذا: اذا جاء زیدٌ جئتُ
                ۲) حَیثُ: ضربتک حیثُ جاء زیدٌ (میزنم تو را هنگامی که زید آمد)
                ۳) اذ: ضربتک اذ کنتَ غیرَ مؤدبٍ (میزنمت برای اینکه بی ادبی)
    ۲. واجب الاضافه الی المفرد
        ۱) هم اسم ظاهر و هم ضمیر: 
                ۱) کلا
                ۲) کلتا
                ۳) عند
                ۴) لَدا
                ۵) سِوا
        ۲) فقط اسم ظاهر
                ۱) اُولو و فرعش(اولات که جمع مؤنث است)
                ۲) ذو و فروعش (ذَوا (مثنی مذکر) ذَووا(جمع مذکر) ذات(مفرد مؤنث) ذَواتا(مثنی مؤنث) دوات(جمع مؤنث)
                    سؤال: این کدام نوع ذو است؟ ذو اسماء سته؟ ذو اسماء اشاره و ذو اسماء موصول. پاسخ: ذو اسماء سته میتواند باشد و ذو اسم موصول قبیله ابن تمیم هم میتواند باشد.
        ۳) فقط ضمیر
                ۱) وحده(فقط به ضمیر مفرد غایب اضافه میشود علی المشهور)
                ۲) لبیک(فقط به کاف اضافه میشود)  و اخواتش(هنانیک، دوالیک، سَعدیک، حَذاذیک، هجاجیک)

جلسه ۳۸. ۹۳:۱۲:۱۸

قاعده: گاهی اوقات …                                                          
    ۱. مضاف مؤنث از مضاف الیه مذکر کسب تذکیر میکند
    ۲. مضاف مذکر از مضاف الیه مؤنث کسب تأنیث میکند
    شرط هر دو این است که : با حذف مضاف، معنای کلام تغییر نکند.
            § مثال: اِنارة(مبتدا) العقلِ(مضاف الیه) مکسوفٌ(خبر و نائب فاعلش هو مستتر که مرجعش اناره است) بطوع هوی(مضاف الیه) (نورانیت عقل از بین میرود به سبب تبعیت از هوا و هوس)
            طبق قاعده تطابق خبر مشتق باید مکسوفه باشد و در این حالت اناره از مضاف الیه اش که العقل است کسب تذکیر کرده است و خبرش هم مذکر آمده است.
            شرط: اگر اناره را حذف کنیم تفاوتی ایجاد نمیشود زیرا در حالت حذف، حذف نورانیت را به خود عقل نسبت میدهیم.
            § مثال: شَرِقَت صدرُ القناةِ من الدم(میدرخشد سر نیزه به خاطر خونی که نیزه به آن آلوده شده است
            شاهد در صدر است که باید تطابق با شرقت داشته باشد و بنابراین صدر مؤنث باشد اما مذکر است و علت آن این است که صدر از همین قاعده از القناة که مضاف الیه اش است کسب تأنیث کرده و فعلش مؤنث میآید.
            کنترل شرط: چه بگوییم که نیزه میدرخشد به خاطر خون و چه بگوییم خود نیزه میدرخشد بنابراین حذف مضاف تغییری در معنا ایجاد نمیشود و میتواند کسب تأنیث کند.
            § به خلاف: قامت غلامُ هندٍ این غلط است زیرا اگر مضاف حذف شود معنای کلام تغییر میکند.