بسم الله الرحمن الرحیم… رشد علوم اسلامی با کتب تفسیر قرآن کریم آن هم در نوع ابتدایی خود مانند شرح واژگان پیچیده ی قرآن کریم و تاریخ مرتبط با داستان های قرآن کریم و اعراب و فهم ادبی برخی آیات ثقیل ادبی آغاز شد و این به برکت وجود مبارک حضرت امیر علیه السلام بود که در حدیث آمده است یا کمیل ما من علم الا و انا افتحه و ما من سر الا و القائم یختمه. یکی از علل شروع با قرآن کریم، ممنوعیت نشر و کتابت حدیث بود که باعث شد علوم اسلامی حول محور قرآن کریم نشو و نمو داشته باشد که عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد و به تعبیر روایت یوید هذا الدین بالرجل الفاجر و باقوام لا خلاق لهم. بعدها که کتابت حدیث آغاز شد عموما احادیث فقهی جذابیت بیشتری برای جامعه داشت و لذا رساله های فقهی حدیث محور به شدت فراگیر شد. کم کم بحث های اعتقادی و کلامی هم در عصر عباسیان در میان علوم اسلامی چالش برانگیز شد و رساله های حدیثی اعتقادی و رساله های غیر حدیثی اعتقادی مانند رساله فقه الاکبر ابوحنیفه جامعه را تحت تاثیر قرار داد. بسیاری از احادیث مطول حضرات معصومین ناظر به فضای علمی زمانه و در پاسخ به انحرافات علمی آن دوران بوده اند و بدون درک فضای علمی زمانه نمی توان حکمت بیان این احادیث را دریافت. یک نمونه از این احادیث حدیث شریفی است که به املای حضرت رضا علیه السلام و درخواست مامون و کتابت وزیر او سهل بن فضل به نام محض الاسلام یعنی چکیده ی اسلام نوشته شده است. این رساله مروری جامع و مختصر بر اعتقادات و احکام شرعی است که در آن پاسخ بسیاری انحرافات علمی زمانه آورده شده است. حیف است این رساله در حوزه های علمیه ی شیعی به عنوان اولین کتاب درسی فقه و عقاید قرار داده نشود. البته چند فراز آن نیاز به تبیین و بررسی موازی با احادیث دیگر دارد که باید این مطلب در پاورقی لحاظ و بیان شود که ممکن است از باب تقیه علمی یا حفظ متن به کمک مشتبه گویی و مختلف گویی بوده باشد. این رساله به درخواست مامون علیه اللعنه که از امام رضا علیه السلام خواسته بود که مختصری جامع در باب محض و چکیده اسلام و جامع شریعت نوشته شود املا شده است و لذا به رساله محض الاسلام و جوامع الشریعه معروف است.
نمودار ایکس مایندی و نسخه ورد و وان نوت و پی دی اف این حدیث شریف که چند سال پیش تحت نظارت حضرت استاد علائی نژاد زید عزه آماده شده و پیش تر در طرح احیای مختصرات حوزوی تقدیم شده بود از اینجا قابل دسترسی است.
