تمرینات کاربردی صرفی
در این مطلب، در ادامه تمرینات صرفی بر روی آیات مشکله قرآن کریم با سه تمرینِ دیگر در خدمت شما دوستان طلبگی تا اجتهادی هستیم.
شما دوستان از امروز به مدت یک ماه فرصت خواهید داشت تا بر روی آیات شریفه ای که مطرح میکنیم کار کرده و پاسخ سؤالات مورد نظر را به دست آورید و چه خوب است که پاسخ خود را در بخش نظرات این مطلب درج کنید تا دوستان دیگر نیز از آن استفاده کنند و همچنین بعد از انتشار پاسخ سؤال بعد از یک ماه، آن را با پاسخ خود مقایسه کنید.
دوستان عزیز، باز تأکید میکنم که علم در پژوهش است، اگر شما دوستان در مدت این یک ماه خود را با این تمرینات درگیر کنید و پیرامون آن به تحقیق بپردازید و سپس پاسخ ما را مشاهده کنید، آنگاه شیرینی تحقیق خود را خواهید چشید و حتی ممکن است به تحقیق ما نیز اشکال کنید که استقبال میکنیم. به هر روی اگر با تمریناتی که مطرح میکنیم همراهی کنید بعد از اتمام این تمرینات حدبالایی از پیشرفت را در خود حس خواهید کرد. و من الله التوفیق.
و اما سؤالات این ماه:
سؤال چهارم
نمل ۲۸:
﴿اذْهَبْ بِکِتابی هذا فَأَلْقِهْ إِلَیْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانْظُرْ ما ذا یَرْجِعُونَ﴾
سؤال:
- صرف: «هاء» در «فألقِه» چیست؟
- اگر هاء ضمیر است چرا ساکن شده؟
پاسخ سوال چهارم
المیزان
قوله: «فَأَلْقِهْ» بسکونِ الهاءِ وصلاً و وقفًا فی جمیعِ القِراءاتِ و هی هاءُ السَّکتِ[یعنی «هاء سکت» است نه «ضمیر» و «هاء سکت» ساکن است؛ ضمناً مفعول به محذوف است: فألقِه الکتابَ].
اعراب القرآن و بیانه(درویش)
«ألقِه» فعل أمر و فاعل مستتر و مفعول به.[یعنی هاء ضمیر است و خلافاً للقیاس ساکن شده].
التبیان فی اعراب القرآن(عکبری، ابوالبقاء)
ذیل این آیه ساکت است اما ذیل آیه ۷۵ آل عمران که اختلاف قرائات در «یُؤَدِّه» را طرح کرده اینگونه می نویسد:
یُؤَدِّهِ: فیه خمس قراءات.
۱. کسر الهاء و صلتها بیاء فی اللفظ، و قد ذکرنا علّة هذا فی أول الکتاب.
۲. کسر الهاء من غیر یاء، اکتفى بالکسرة عن الیاء لدلالتها علیها، و لأنّ الأصل ألّا یزاد على الهاء شیء، کبقیة الضمائر.
۳. إسکان الهاء و ذلک أنه أجرى الوصل مجرى الوقف و هو ضعیف، و حقّ هاء الضمیر الحرکة، و إنما تسکّن هاء السکت.
۴. ضمّ الهاء، وصلتها بواو فی اللفظ على تبیین الهاء المضمومة بالواو لأنّها من جنس الضمة کما بیّنت المکسورة بالیاء.
۵. ضمّ الهاء من غیر واو لدلالة الضمة علیها و لأنّه الأصل و یجوز تحقیق الهمزة و إبدالها واوا للضمة قبلها.
کتب ساکت
الجدول، البحر المحیط، کنز الدقائق، جوامع الجامع، التحریر و التنویر
جمع بندی:
آنچه موافق اصل است این است که این «هاء» را «سکت» بدانیم(مانند المیزان) اما کسانی که آن را «هاء ضمیر» می دانند علت سکون آن را این می دانند که جاری مجرای حالت وقف شده، یعنی به این مناسبت که در حال وقف ساکن می شود در حال وصل هم ساکنش کرده اند.
سؤال پنجم
اعراف ۱۱۱ و شعراء ۳۶:
﴿قالُوا أَرْجِهْ وَ أَخاهُ وَ أَرْسِلْ فِی الْمَدائِنِ حاشِرینَ﴾
سؤال:
- اصل کلمه «ارجه» چیست؟
- این «هاء» در انتهای این کلمه چه نوع هائی است؟ سکت یا ضمیر؟ و اگر ضمیر است چرا ساکن است؟
پاسخ سوال پنجم
پاسخ دو سؤال
پاسخ۱: در ریشه این کلمه می توان این احتمالات را مطرح کرد:
۱. (رجه)+مفعول به محذوف+ و أخاهُ: چنین ریشه ای در المعجم الوسیط نیست.
۲. (رجو) یا (رجی)+ ـه: رجی در المعجم الوسیط نداریم. اما ریشه «رجو» داریم: أرجَتِ الأمرَ: أرجَأهُ.
۳. (رجأ)+ ـه: أرجأ الأمرَ: أخَّرَه و أجَّلَه.
پس می تواند (رجو) یا (رجأ) باشد به معنای «أخِّر»(به تأخیر انداز)
پاسخ ۲: اگر «هاء سکت» باشد که موافق اصل است(هاء سکت در انتهای فعل امر برای تأکید می آید و ساکن است) در این صورت مفعول به محذوف است: أرجِه ایّاه[أی أمرَهُ] و أخاهُ.(مجاز حذف)
این قول المیزان است.(و هو المختار)
المیزان: أرجه بسکون الهاء أمر من الإرجاء بمعنى التأخیر و الهاء للسکت أی أخره و أخاه.
اگر «هاء ضمیر» باشد علی خلاف القیاس ساکن شده.
اما اقوال سایرین
الجدول
(أرجه) فعل أمر مبنیّ على السکون الظاهر على الهمزة المحذوفة للتخفیف أصله أرجئ [پاورقی: أو مبنیّ على حذف حرف العلّة إن کان الفعل معتلّا کما تشیر کتب اللغة] و (الهاء) ضمیر مفعول به.
کشاف
قالوا: أرجئه و أخاه، و معنى أرجئه و أخاه أخرهما و أصدرهما عنک، حتى ترى رأیک فیهما و تدبر أمرهما. و قیل: احبسهما.
و قرئ: أرجئه، بالهمزة. و أرجه، من أرجأه و أرجاه.
جوامع الجامع
«قالُوا أَرْجِهْ» أی أخّره «وَ أَخاهُ» … قرئ: «أرجئه» بالهمزة، و أرجأه و أرجاه لغتان.
سؤال ششم
کهف ۳۸:
﴿لکِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّی﴾
سؤال:
- لکنّا را از حیث صرفی تحلیل کنید و بگویید اصل آن چه بوده است؟
پاسخ سوال ششم
در اصل اینگونه بوده است: لکن انا اقولُ هو الله ربی.
«لکن انا» با هم ترکیب شده: «لکنّا»
«اقولُ» هم حذف شده چراکه در زبان عربی دو ماده «قول» و «اراده» کثیراً حذف می شوند، مانند ۴ آیه ذیل:
﴿وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقینَ غَیْرَ بَعیدٍ * هذا ما تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفیظٍ﴾(ق، ۳۱ و ۳۲)
التقدیر: یقال لهم «هذا» .
﴿وَ لَوْ تَرى إِذْ یَتَوَفَّى الَّذینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَریق﴾(انفال، ۵۰)
وَ ذُوقُوا معطوف على یَضْرِبُونَ على إرادة القول: أى و یقولون ذوقوا عَذابَ الْحَرِیق .
﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ﴾(مائده، ۶) إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ کقوله ﴿ فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم﴾(نحل، ۹۸) و کقولک: إذا ضربت غلامک فهوّن علیه، فی أن المراد إرادة الفعل.
دانلود نسخه قابل چاپ پاسخ
از طریق لینک زیر میتوانید پاسخ سوالات ۴ الی ۶ را دانلود بفرمایید.
مطالب مرتبط:
۱- اولا در برخی قرائات این لفظ به کسر هاء نیز خوانده شده که در آن صورت، هاء قطعا هاء ضمیر است و به کتاب برمی گردد. اما در قرائت حفص، به نظر می رسد اگر این هاء را هاء سکت بگیریم، مؤونه کمتری داشته باشد. برخی گفته اند: هذا عند النحویین لا یجوز إلا على حیلة بعیدة تکون یقدّر الوقف. یعنی دلیل سکون هاء، فرض وقف بر این کلمه است و لذا هاء را ساکن آورده تا در موقع وقف حرکت کسر قاف تلفظ شود.
۳- لکنا در اصل لکن أنا بوده است. لکن هم در اصل همان ولکنّ می باشد. هو نیز ضمیر شأن است.
امید است در آینده این امر هم اتفاق بیفتد، هرچند کتاب مبادی العربیة کتابی روان در آموزش عربی است.
موفق باشید
آیا برای شما گرامیان امکان دارد که کمی هم مطلب درباره مبادی العربیه ۴ بگذارید. به خصوص در مورد بخش نحو آن. خیلی از دانشجویان الهیات به آن نیاز دارند هرچند سایت عالی شما درباره دروس حوزوی است اما این مطالب می تواند برای همه مفید باشد.
بسیار تشکر از شما