آموزش تجزیه و ترکیب
در این مطلب، سومین قسمت از مجموعه کارهای تجزیه و ترکیب آماده را خدمت شما عزیزان تقدیم میکنیم.
یومَ لا یَنفَعُ مالٌ و لا بَنونَ الّا مَن اَتی اللهَ بقلبٍ سلیمٍ
|
جزء |
تجزیه |
ترکیب |
|
یومَ |
اسم، مفرد، مذکر، جامد، نکره، معرب، صحیح الاخر، منصرف |
ظرف زمان |
|
لا |
حرف، نافیه، غیرعامل، مبنی برسکون، |
– |
|
یَنفَع |
فعل، مضارع، صیغه یک، ثلاثی مجرد، صحیح و سالم، متعدی، معرب |
فعل مضارع مجهول منفی |
|
مالٌ |
اسم، مفرد، مذکر، جامد، نکره، معرب، صحیح الاخر، منصرف |
فاعل و مرفوع |
|
و |
حرف، عطف، غیرعامل |
– |
|
لا |
حرف، زائده برای تأکید نفی، غیرعامل، مبنی بر سکون |
– |
|
بنونَ |
اسم، ملحق به جمع مذکر سالم(۱)، جامد، نکره، معرب، صحیح الاخر، منصرف |
معطوف به مالٌ و علامت رفعش به واو است زیرا ملحق به جمع مذکر سالم است |
|
الّا |
حرف استثناء، در عامل بودن یا نبودن الّا اختلاف است، مبنی بر سکون |
– |
|
مَن |
اسم، موصول، معرفه(۲)، مبنی |
مستثنی و محلاً منصوب |
|
اَتی |
فعل، ماضی، صیغه یک، ثلاثی مجرد، مهموز و ناقص یایی، متعدی، معلوم، مبنی |
فعل ماضی و فاعل هو مستتر و عائد به موصول من |
|
اللهَ |
اسم، مفرد، مذکر، معرفه به علمیت یا معرفه به ال، جامد، معرب، صحیح الاخر و منصرف |
مفعول به و منصوب |
|
ب |
حرف جرّ، عامل، مبنی بر کسر |
– |
|
قلبٍ |
اسم، مفرد، مذکر، جامد، نکره، معرب، صحیح الاخر، منصرف |
مجرور به حرف جر و جار و مجرور متعلق به اتی |
|
سلیمٍ |
اسم، مفرد، مذکر، مشتق و اسم مبالغه(۳)، نکره، معرب، صحیح الاخر، منصرف |
نعت برای قلب |
(۱) جمع مذکر سالم:
جمع مذکر سالم؛ جمعی است که در مفرد آن تغییری داده نمی شود و تنها علامت های «-ُونَ» و «-ِینَ» مفتوح به آخر آن افزوده می شود مانند: مؤمنین، مسلمون.
«ون» نشان جمع در حالت رفع و «ین» علامت جمع در حالت نصب و جر است.
ملحق به جمع مذکر سالم:
کلماتی هستند که اعراب جمع مذکر را می گیرند اما شرایط جمع مذکر سالم را ندارند دانشمندان علم نحو این گونه اسماء را ملحق به جمع مذکر سالم نامیده اند و مشهورترین آن ها عبارت است از کلماتی که معنای جمع دارند و مفردی از خود ندارند مانند: «أولو» و «عالَمون» (جمع عالم) و «اعداد عقود» مانند «عشرون» و «ثلاثون» و «أربعون» تا «تسعون» و کلماتی نظیر «بَنون» و «أرضون» و «سِتّون»، «عِلیّون»، که ملحق به جمع محسوب می شوند.
(۲) معارف شش بود، مضمر اضافه *** عَلَم، ذوالّام، موصول و اشاره
(۳) اسم مبالغه:
اسمى است که بر انجام دهنده کارى یا دارنده صفتى در حدّ زیاد دلالت مى کند مانند:
قَتَّال (بسیار کُشَنده) ، وَهَّاب (بسیار بخشنده)
خَدُوم (بسیار خدمت گذار) ، رَحِیم (بسیار مهربان)
به اسم مبالغه، صیغه مبالغه نیز گفته مى شود.
اوزان اسم مبالغه
اسم مبالغه نیز مانند صفت مشبهه، قاعده و وزن مشخصى ندارد و معمولا بریکى از اوزان ذیل مى آید:
۱. فَعَّال، مانند: رَزَّاق (بسیار روزى دهنده)، تَوَّاب (بسیار توبه کننده)
۲. فُعُّول، مانند: سُبُّوح (بسیار پاک)، قُدُّوس (بسیار منزّه)
۳. فِعِّیل، مانند: صِدِّیق (بسیار راستگو)، سِکِّیت (پر سکوت)
۴. مِفْعَال، مانند: مِکْثَار (پرگو)، مِفْضَال (پر فضیلت)
۵. مِفْعِیل، مانند: مِسْکِین (بسیار درمانده)، مِنْطِیق (بسیار سخنور)
۶. فُعَلَة، مانند: هُمَزَة (بسیار نکوهش گر)، لُمَزَة (بسیار عیب جو)
۷. فَعُول، مانند: أَکُول (پرخور)، خَدُوم (بسیار خدمتگذار)
۸. فَعِیل، مانند: رَحِیم (بسیار مهربان)، عَلِیم (بسیار دانا)، سلیم(بسیار سالم)
صیغه مذکر و مؤنث در اسم مبالغه معمولا یکسان است و گاهى در آخر آن تایى (ة) آورده مى شود که دلالت بر کثرت مبالغه دارد مانند:
عَلَّامَة (بسیار بسیار دانا)، فَهَّامَة (بسیار بسیار با فهم)
تفاوت اسم مبالغه و صفت مشبهه در این است که اسم مبالغه بیان گر وجود صفتی در یک فرد بیش از صفت مشبهه است.
نکته:
صیغه مذکر و مؤنث در اسم مبالغه معمولا یکسان است و گاهى در آخر آن تایى (ة) آورده مى شود که دلالت بر کثرت مبالغه دارد مانند:
عَلَّامَة (بسیار بسیار دانا)، فَهَّامَة (بسیار بسیار با فهم)
نکته:
تفاوت اسم مبالغه و صفت مشبهه در این است که اسم مبالغه بیان گر وجود صفتی در یک فرد بیش از صفت مشبهه است.
