بسم الله الرحمن الرحیم… مرحوم میرزا حسن آشتیانی بعد از مرحوم حاج ملا علی کنی رحمه الله مجتهد اول پایتخت و اعلم علمای تهران شد و ریاست مدرسه مروی تهران به ایشان سپرده شد. مرحوم شیخ اعظم انصاری رحمه الله می فرمود من درسم را برای سه نفر می گویم یعنی سه نفر عیار علمی طراز این درس را دارند. یکی مرحوم میرزای شیرازی رحمه الله مجدد اعظم و یکی مرحوم میرزا حبیب الله رشتی عظیم الشان و یکی هم مرحوم میرزا حسن آشتیانی اعلی الله مقامه الشریف … در ادامه چند پوستر از ایشان تقدیم می گردد:
پوستر اول: لسان الشیخ ….
عمده استفاده ی ایشان از شیخ اعظم انصاری رحمه الله بود. چون سنش کم بود، پشت پرده می‌نشست تا آنکه در یکی از روزها بر اثر اظهار نظری که در درس می‌کند، شیخ به استعداد فوق‌العاده او پی می‌برد و وی را به حضور فرا می‌خواند. به خاطر حسن تعبیر و لطف تقریری که داشت، درس استاد را برای دیگران تقریر می‌کرد و به لسان الشیخ، شهرت یافت و تقریرات استاد را می‌نوشت…. بعدها مروج افکار شیخ انصاری رحمه الله در تهران همین شاگرد یعنی میرزای آشتیانی بود. شیخ مرارا در درسشان مى فرمودند كه من براى سه نفر مباحثه مى نمايم: ميرزا محمد حسن شيرازى و ميرزا حبيب اللّه رشتى و آقا حسن طهرانى. کتاب بحر الفوائد فی حاشیة الفرائد را هنگامی نوشت که در درس شیخ انصاری شرکت می‌کرد. بنا به نظر شیخ آقا بزرگ تهرانی، در میان ۴۰ حاشیه که بر «رسائل» شیخ انصاری نگاشته شده‌است، این اثر از همه آنها پر مایه‌تر، بهتر و مفیدتر است. حتی مدرسان حوزه‌های علمیه ایران نیز همگی اتفاق نظر دارند که بحرالفوائد بهترین شرح بر رسائل است.
پوستر دوم: مخاطب فتوای رستاخیز آور.
فتوای معروف آیت الله میرزای شیرازی در حرمت استعمال توتون و تنباکو و محاربه با امام زمان ارواحنا فداه بودن آن خطاب به میرزا حسن آشتیانی نوشته شده و برای ایشان به عنوان برجسته‌ترین روحانی پایتخت ارسال شده‌است. میرزا محمد علی شاشه آبادی استاد خاص حضرت امام و عالم مجاهد و انقلابی پایتخت و حاج آقا حسین قمی دیگر عالم مجاهد و سلسله جنبان قیام مسجد گوهرشاد از شاگردان ایشان هستد.
پوستر سوم: بدنی که سالم مانده بود….
در ۲۸ جمادی‌الاول ۱۳۱۹ در سن ۷۱ سالگی، در تهران هنگام قرائت زیارت جامعه کبیره بدرود حیات گفت. پیکرش را در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی به امانت سپردند تا پس از مدتی به نجف انتقال دهند. فرزندش، مرتضی آشتیانی می‌گوید: «پس از ۸ ماه که تصور می‌کردیم بدنش دیگر خشک شده و سبک گشته، از امانتگاه درآوردیم که به عتبات ببریم. مشاهده کردیم بدنش هیچ تغییری نکرده و همان‌طور که سپرده بودیم، می‌باشد و حتی اینکه ران چپش ورم داشت و در موقع رحلت آن را دیده بودیم، ابداً کم نشده بود. پیکرش را به نجف اشرف بردند و در کنار قبر مرحوم شیخ جعفر شوشتری دفن کردند»
پوستر چهارم: فرزندان مجاهد و شهید…
مرتضی و مصطفی دو پسر بزرگ ایشان بودند. مرتضی در سال ارتحال شیخ مرتضای انصاری به دنیا آمد و لذا به نام ایشان نامگذاری شد. میرزا مرتضی آشتیانی (متوفی ۱۳۶۵) در عصر خود از فقها و مدرسان بزرگ حوزه‌های علمیه بود و در قضیه بانک روس و حوادثی که منتهی به لغو امتیاز آن شد، نقش بسزایی داشت و در جنبش مشروطیت نیز شرکت داشت. وی از جمله علمایی بود که در حرم عبدالعظیم حسنی متحصن شد. میرزا مصطفی آشتیانی (افتخار العلماء)، متخلص به صهبا هم در جنبش مخالفت با موسیو نوز بلژیکی نقش بسزایی داشت و در قیام مشروطیت در صف مردم قرار داشت و در ۴۵ سالگی در منزلش واقع در جوار حرم عبدالعظیم حسنی در حالی که در مشعول نماز شب بود به دست مخالفان مشروطه ترور شد. سومین فرزند ایشان میرزا هاشم آشتیانی نیز در دوره سوم مجلس شورای ملّی، به نمایندگی مردم تهران وارد مجلس شد و در دوره چهارم از سوی اهالی سبزوار به مجلس رفت. او در دوره های پنجم تا هشتم نیز نماینده مجلس بود. او و شهید آیةالله مدرس جزو نمایندگانی بودند که با تمام توان، به مبارزه با دشمنان کشور برخاستند. وی پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ ش. رضاخان و روی کار آمدن سید ضیاء (کابینه سیاه) به مخالفت با کودتا برخاست و بدین جهت، از سوی سید ضیاء بازداشت شد. تدین که مهمترین مهره سیاسی رضاخان در مجلس شمرده می شد و از دشمنان مدرس محسوب می گردید، در مجلس پنجم شورای ملّی، در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۰۲ ش. با اعتبارنامه آشتیانی مخالفت کرد که مدّرس به دفاع از وی پرداخت و اعتبارنامه اش به تصویب رسید. میرزا هاشم یکی از مخالفان سرسخت غوغای جمهوری بود و در کنار مدرّس، برای خنثی کردن این توطئه اقدام نمود. وی در واقعه ترور مدّرس به دست عمّال رضا خان، نطق مفصل و مهیجی در مجلس ایراد کرد و خواهان دستگیری و مجازات عاملان ترور گردید. سرانجام میرزا هاشم آشتیانی در سال ۱۳۲۸ ه. ق. در ۷۸ سالگی رحلت یافت. میرزا احمد آشتیانی چهارمین فرزند ایشان هم استاد و طبیب بزرگواری بود که به علامه حسن زاده رحمه الله قانون بوعلی را آموخت.
