آموزش تجزیه و ترکیب استاد پهلوان، شیوه تجزیه فعل

آموزش تجزیه و ترکیب

با سلام و خدا قوت خدمت عزیزان دانش پژوه خصوصا متعلمین لغت عربیت.
عرائضم رو از اهمیت تجزیه و ترکیب شروع کنم: بسیار به سمع ونظر مبارک شما رسیده که هر کسی ادبیاتش و خصوصاً  تجزیه و ترکیبش خوب باشه در دروس دیگه حوزه علمیه موفقه و هر کسی ادبیاتش ضعیف باشه همیشه و همه جا !!! در زحمته.
یکی از اساتید محترم تمثیل زیبایی در این رابطه داشتند که ادبیات مثل نماز در روز قیامت میمونه.
(اِنّ اوّلَ ما یُحاسب بِهِ العبدَ الصلاةَ ، فاِن قُبلت قُبِل ماسِواها واِن رُدَّت رُدَّ ما سواها).  اگه بلد باشی همیشه قبول میشی و سرت بالاست و اگر ضعیف باشی همیشه باید در جا بزنی و در امتحانات کلاسی و شفاهی !! سر به خجلت فرو بری و ….. اثرات و تبعات بعدیش بماند(چه ضرری بالاتر از این که ما از بسیاری از معارف دینی جا بمونیم و محروم بشیم….)
فلذا ما باید این مهارت رو با تمرین و ممارست دائم بدست بیاریم تا مبتلا به امور مذکوره نشیم.
راه حل پیشنهادی اینه که با شیوه تجزیه و ترکیب کلمات و جملات آشنا بشیم. حقیر مواردی رو مکتوب کردم و از کتب صرفی و تجارب دوستان کمک گرفتم و قطعا با نظرات شما و پیشنهاداتتون میشه به شیوه مطلوب تری این مرحله رو تکمیل کرد.فلذا در ابتدا به شیوه تجزیه فعل و بعد از آن به شیوه تجزیه اسم و حرف می پردازیم ان شاءا… .
منتظر نظرات دوستان عزیز خواهیم بود.
خویدم الطلاب: ع-پ

آموزش تجزیه فعل

از لینک زیر میتوانید جزوه آموزش تجزیه فعل را که توسط آقای پهلوان یکی از مخاطبین سایت تهیه شده است را دانلود بفرمایید.

دریافت نسخه چاپی آموزش تجزیه فعل

شیوه تجزیه کلمات:

یک: تجزیه فعل

بناء فعل: ثلاثی یا رباعی – مجرّد یا مزید؟
ضَرَبَ : ثلاثی مجرد
اِضْطَرَبَ: ثلاثی مزید
دَحْرَجَ: رباعی مجرد
تَدَحْرَجَ: رباعی مزید
نوع فعل:
ماضی
مضارع
امر
مبدأ اشتقاق فعل:
مصدر است      یا         غیر مصدر
ضَرَبَ : از مصدر الضرب مشتق شده
اضْطَرَبَ : از مصدر اضطراب
دَحْرَجَ : از مصدر دحرجة
تَدَحْرَجَ : تَدَحْرُج
غیر مصدر: اسم جامد یا مرکّب اضافی یا جمله
أَصْبَحَ : از کلمه صبح که اسم جامد است.
حَمْدَلَ یعنی: قال الحمدلله (یعنی کسی الحمدلله گفت)
رجوع کنید به صفحه ۱۹۰صرف ساده ویرایش جدید
فعل یا متصرّف است یا غیر متصرّف(جامد)
فعل متصرّف : فعلی است که ماضی ، مضارع ، امر و مشتقات فعل را به همراه صیغه های مربوطه داراست  بر خلاف فعل متصرف که همه این امور را دارا نیست. ضَرَبَ یَضْرِبُ إِضْرِبْ ضارب
فعل غیر متصرّف :
دائماً ماضی:
افعال مدح و ذمّ ( نعم ،بئس،ساء، حبّذا )
دو فعل تعجّب ( ما أَفْعَلَهُ، أَفْعِلْ بِهِ )
افعال استثناء (خلا، عدا، حاشا)
اخوات کاد (کرب، عسی، حَرَی، إِخْلَوْلَقَ، أَنْشَأَ، أَخَذَ)
افعالی دیگر مانند : (ما دامَ ، لَیْسَ ،کَثُرَ ما ، قَلّما ، شَدَّ ما ، طالَما، سُقِطَ فی یَدِه ، هَدَّ …)

دائماً مضارع: أَ تَقُولُ؟ به معنای أ تَظُنُّ؟ و ….
دائماً امر: هَبْ، تَعَلَّمْ، هاتِ، تَعَالَ …
فعل بدون ماضی: یَذَرُ
فعل بدون امر: زال یَزال، بَرِحَ یَبْرَحُ و….
رجوع کنید به صفحه ۱۹۱ صرف ساده ویرایش جدید
فعل معلوم یا مجهول؟
مثال:
ضَرَبَ      :    ضُرِبَ
یَضْرِبُ     :    یُضْرَبُ
إِضْطَرَبَ   :    إِضْطَرَبَ
یَضْطَرِبُ   :  یُضْطَرَبُ
دَحْرَجَ      :    دُحْرِجَ
یُدَحْرِجُ    :  یُدَحْرَجُ
تَدَحْرَجَ    :  تُدُحْرِجَ
یَتَدَحْرَجُ   :   یُتَدَحْرَجُ
قال        :     قیل
یَقُولُ      :     یُقالُ

فعل لازم یا متعدی؟
متعدی بنفسه یا متعدی بغیره؟  

ضرب زید بکرا – ذهب زید ببکر

تعداد مفاعیل:
یک مفعول: ضَرَبَ زید بکراَ
سه مفعول: اعلم خالدا زیدا قائما
دو  مفعول: به قسم تقسیم می شوند.
علم زید بکرا قائما (افعال قلوب)،
جعلت زیداَ ضاحکاَ (افعال تصییر) ،
اعطیت زیدا درهما (افعال باب اعطی)

حروف اصلی فعل کدام است؟
فعل سالم یا غیر سالم؟ صحیح یا معتل؟  (کدام قسم از معتلات:  مثال اجوف ناقص لفیف)
هر کدام از صحیح و معتل، مهموز است یا مضاعف ؟
*مهموز الفاء مهموز العین مهموز اللام
*مضاعف؟
وزن کنونی فعل
وزن سابق فعل در صورت ادغام یا تخفیف یا اعلال: